Inleiding
Gedurende het onderzoeken van een stamboom kom je als onderzoeker soms mensen tegen van wie je meer wilt weten. Dat had ik ook sterk bij de vader van Clara van den Toorn (echtgenote van Dirck van Wagensveld), Arie Gijsen van den Toorn.
Arie is een voorvader van mij in de 9e generatie in het eerste kwartier van mijn kwartierstaat (No.266). Arie is vroeg gestorven en over hem is weinig bekend. Wat ik weet heb ik hierna uitgewerkt.
Henry Wagensveld
Ede, December 2008 (Herzien: Kampen, Mei 2017)
Ariaen (Arie) Gijsen van den Toorn
Ariaen (Arie) Gijsen van den Toorn werd geboren aan “de Spinhuyssteeg” in Amsterdam. Hij was een zoon van Gijsbert Martensz van den Tooren en Annetje (Anna) Janss Hosbrink. Hij werd op 24 december 1704 gedoopt (Evangelisch-Luthers (aan huis))[1].
(Afbeelding 1)
Op 13 mei 1725 trouwde Arie in Amsterdam (Nieuwe Kerk)[2]·[3] met Grietje (Willems) Timmer, gedoopt op 23 januari 1698 in Renswoude, dochter van Willem Dirckss Timmer[4] en Claartje Willems.
(Afbeelding 2)
Het is heel goed mogelijk dat Arie, net als zijn vader Gijsbert, schipper van beroep was. Op 29 oktober 1727 liet Gijsbert, namens hemzelf, zijn zoon Arien (die dus mede-eigenaar was) en Zacharias Buys, de koopcondities vastleggen voor de verkoop van een tweetal kelders (gelegen aan de oostzijde van de Oudegracht, onder de Bakkerbrug en onder “huysinge Vinckenborgh” in Utrecht) aan Dirk van Bergen (Notaris H. van Dam, 1727).
Op 8 november dat jaar werd het geheel van deze kelders door Zacharias Buys (als gemachtigde voor Gijsbert Martense van den Toorn) en Jan van Steenweerd (met zijn echtgenote Cornelia de Heus) verkocht aan genoemde Dirk van Bergen (Notaris E. Vlaer, 1727). Gijsbert kocht de helft van deze twee kelders op 18 november 1717 van Anna van Rosendael, weduwe van Anthony van Veen (Notaris C.F. Pronckert, 1717).
Arie overleed, hij was toen nog maar 27 jaar oud, eind september 1732 aan de “korte Agtergragt bij de Stads Timmertuijn” in Amsterdam. Jacobus Wolmers gaf op 26 september het overlijden van Arie aan bij het stadsbestuur. Hij werd in het register (de gaarder) van de belasting (impost) op het begraven ingeschreven in de klasse van de onvermogenden. Arie werd op 28 september 1732 in Amsterdam begraven (St. Anthonis Kerkhof)[5]. Hij liet zijn vrouw met hun twee kinderen achter[6].
(Afbeelding 3)
Grietje Timmer, de weduwe van Arie, hertrouwde op 7 november 1734 in Scherpenzeel[7] met Reijnier van Wolfswinkel[8], schepen te Scherpenzeel/ setter (zetmeester)/ pachter van de impost op het bier (“Winckel pagter der bieren”) (“pagter Van de bieren en Moutsijs over Scherpenzeel”), pachter van de impost op de 5 specien[9], van beroep bakker, geboren in Scherpenzeel, bij huwelijk woonachtig “in de Holevoet”, gedoopt op 25 januari 1711 aldaar, zoon van Willem Willemsen van Wolfswinckel en Willemijn Reindersen van Barmentloo. Reijnier overleed op 16 april 1780 in Scherpenzeel[10].
(Afbeelding 4)
Bij de inschrijving van de weduwe van Arij in het ondertrouwregister van Amsterdam, wordt aangetekend dat zij de weeskamer heeft voldaan. Dat hield zoveel in als dat zij haar kind(eren), nu zij hertrouwde, hun vaderlijk erfdeel uit heeft gekeerd. Overigens blijkt uit dat register dat zij niet over de financiële middelen beschikte om haar kind (Gijsbert is in 1733 overleden) enige vergoeding te verstrekken.
(Afbeelding 5)
Aantekeningen
[1] Inschrijving in het doopregister: “27 december bij ontheffing aan huijs gedoopt X – Ariaen(,) V Gijsbert Martens van d’ Tooren(,) M Annetje Teunis JanSs hosbrink(,) G: Frederik kloesman(,) Maria Verdoel-”
[2] Het huwelijk werd bevestigd door ds. J.C. de la Moraisiere.
[3] Inschrijving in het ondertrouwregister (28 april 1725): “Ari Gijsen van den van den Tooren van A(msterdam): oud 21 jaar in de Spinhuyssteeg geast met zijn vader Gijsbert Martense van den Tooren & Grietje Timmer van Renswouw oud 26 jaar woont als voorn haar vader Willem Dirkse Timmer tot Renswou”.
[4] Willem Dirx Timmer, schepen te Renswoude, van beroep smid (“smith tot Renswoude”), gedoopt op 8 februari 1657 in Scherpenzeel, zoon van Derck Dercksen de timmerman. Willem trouwde (I) op 5 juli 1685 in Barneveld met Hendrikje Willems, dochter van Willem Rijers. Willem trouwde (II) op 19 april 1691 in Renswoude met Claertge (Claartje) Willems, mogelijk geboren in 1650 in Renswoude, dochter van Willem Cornelisz. Dit laatste is een aanname. In het lidmatenregister van de (Nederduitsch) Gereformeerde Kerk van Renswoude wordt aangetekend dat “Claartje Willems, huijsvrouw van Willem Dircks Timmer”, inkwam met attest van Utrecht.
[5] Inschrijving in het begraafregister: “Sondag 28 – Arie Gijsbertsen van den Toorn op de korte Agtergragt bij de Stads Timmertuijn 2 kinderen”.
[6] Dit waren Clara en Gijsbert van den Toorn:
- Clara werd op 2 mei 1728 in Amsterdam (Nieuwe Kerk) gedoopt door ds. J.C. de la Moraisiere onder getuige van Jacobus vanden Tooren (en) Clara Timmers. Zij werd in het register ingeschreven als dochter van Adrianus van den Tooren en Margrietje Timmers. Clara werd op 15 juli 1795 in Scherpenzeel begraven. Clara trouwde op 12 juli 1750 in Scherpenzeel met Dirck van Wagensveld, van beroep timmerman, geboren in Scherpenzeel, gedoopt op 31 januari 1723 aldaar, zoon van Jan van Wagensvelt en Geertje Derksen van Maanen. Dirck is overleden in 1787 in Scherpenzeel.
- Gijsbert werd op 10 februari 1726 in Amsterdam (Nieuwe Kerk) gedoopt door ds. L. Beels. Zijn ouders worden in het register Aris Gijsen en Grietje Timmer genoemd. Zijn grootouders Gijsbert Martens en Annetje Jans waren als getuige aanwezig bij zijn doop. Gijsbert is overleden in Amsterdam (“Nieuwe Rapenburg Str: Midde”) en werd op 30 september 1733 aldaar (St. Anthonis Kerkhof) begraven.
Het is goed mogelijk dat moeder Grietje, na het overlijden van zijn Arij, haar intrek heeft mogen nemen in één van de huizen van haar schoonvader Gijsbert, van wie we weten dat die aan “de nieuwe Rapenburgerstraat off laagte van de Cadijk” een huis bezat. Grietje woonde, toen zij in 1734 hertrouwde met Reijnier van Wolfswinkel, ook nog “op de Cadijk”, wat deze aanname zou kunnen bevestigen.
[7] Reijnier en Grietje trouwden met attestatie van Amsterdam. Daar werd op “Den 15 octob. 1734” hun ondertrouw in het register ingeschreven: “Reijnier van Wolfswinkel, van Scherpenzeel x daar woonende oud 22 Jaar: ouds doot Geasst met sijn swager hendrik Fontijn x Grietje Timmer, van Rinswou Wede Arij Gijsbertsen vanden Toorn op de Cadijk” “Sij weeskamer voldaan 12 octob. 1734, mans doot goet ingeb. Acte Verleend den 31 octob; 1734 om tot Scherpenzeel te Trouwen”.
Hendrik Fontijn sr. (Henderick Fontein) trouwde op 23 november 1732 in Amsterdam (Nieuwe Kerk) met Judith Johanna (Judick (Johanna)) van Wolfswinkel, weduwe van Harmen Bartels, de zus van Reijnier. Hendrik was afkomstig van Nes en woonde in 1732 “op Marken”.
Later kwam het nog tot een huwelijk tussen Adriana van Wolfswinkel, de dochter van Reijnier en Grietje, en Hendrik Fontijn jr., de zoon van Hendrik Fontijn en Judith Johanna.
[8] Het was niet vreemd dat Reijnier met een Amsterdamse trouwde. De familie Wolfswinckel wordt met regelmaat genoemd in de archieven van Amsterdam. Hierbij vallen familiebanden vaak niet met zekerheid vast te stellen. Ook de vader van Reijnier komt voor in de Amsterdamse registers. Willem Wolfswinckel trouwde op 1 mei 1691 in Amsterdam met Anna Cornelissen Woelfers (ook genaamd van Moorst). Ook zijn zussen Judith Johanna (eerst gehuwd Harmen Bartels, later met Hendrik Fontijn) en Jannetje (gehuwd met Klaas Dekker) woonden in Amsterdam.
[9] Reijnier was pachter van de impost op het bier en op de 5 speciën.
Op deze goederen werd door de overheid belasting (impost) geheven. Zij boden het recht op het innen van deze belastingen te koop aan. Op die manier verzekerden zij hun inkomen. De koper (pachter) ging vervolgens de belasting innen en moest maar zien dat hij zijn inleg gedekt kreeg. Alles wat hij meer binnenhaalde was natuurlijk winst.
[10] Uitgaande van de aantekening in de “Naam-Rolle der Ledematen ten tijde van mij Dom. Joh. Brill 1772”.
Bronnenlijst (Afbeeldingen)
- Afbeelding 1: Doopregisters Amsterdam (1564-1811). Inschrijving van Ariaen van d’ Toorn. Amsterdam: Stadsarchief Amsterdam (archief.amsterdam).
- Afbeelding 2: Ondertrouwregisters Amsterdam (1565-1811). Inschrijving van Ari Gijsen vanden Toorn. Amsterdam: Stadsarchief Amsterdam (archief.amsterdam).
- Afbeelding 3: Begraafregisters Amsterdam (1553-1811). Inschrijving van Arie Gijsbertsen van den Toorn. Amsterdam: Stadsarchief Amsterdam (archief.amsterdam).
- Afbeelding 4: Ondertrouwregisters Amsterdam (1565-1811). Inschrijving van Arij Gijsbertsen van den Toorn. Amsterdam: Stadsarchief Amsterdam (archief.amsterdam).
- Afbeelding 5: Archief van de Weeskamer: Begraafregisters. Inschrijving van Arij Gijsbertsz. Amsterdam: Stadsarchief Amsterdam (archief.amsterdam).
Bronnenlijst (Specifieke bronnen)
- Notaris C.F. Pronckert. (1717, november 18). Notarissen in de stad Utrecht (1560-1905). Verkoopakte OG. Aankoop onroerend goed door Gijsbert Martensz van den Toorn. Utrecht: Het Utrechts Archief (www.hetutrechtsarchief.nl).
- Notaris E. Vlaer. (1727, november 8). Notarissen in de stad Utrecht (1560-1905). Verkoopakte OG. Verkoop onroerend goed door Gijsbert Martensz van den Toorn. Utrecht: Het Utrechts Archief (www.hetutrechtsarchief.nl).
- Notaris H. van Dam. (1727, oktober 29). Notarissen in de stad Utrecht (1560-1905). Verkoopakte OG. Registratie koopcondities onroerend goed door Gijsbert Martensz van den Toorn. Utrecht: Het Utrechts Archief (www.hetutrechtsarchief.nl).
- Woudenberg, H.M. van (1994, oktober). Repertorium Rechterlijke Archieven Scherpenzeel (1623-1728).