Inleiding
In verschillende landelijke, regionale en plaatselijke kranten wordt in november 1893 geschreven over het spoorwegongeluk bij de spoorwegbrug over de Oude Keulsche Vaart bij de Omval (bij Amsterdam) op zondagochtend 26 november om 5.45 uur (spoortijd).
Henry Wagensveld
Kampen, 2014
Het ongeval
Wanneer je het verhaal leest, dan kun je het haast voor je zien gebeuren. De aflossend brugwachter (of wegwachter) Waversveld (hij wordt ook Wagensveld genoemd) rent op een draf naar de brug bij de Omval om deze te sluiten. De brug hoorde ’s-nachts altijd open te staan voor de scheepvaart. Dat was ook de betreffende ochtend het geval.
Waversveld had duidelijk haast en hij zwaaide en riep naar de machinist van de trein die richting de brug reed. Waversveld was veel te laat. Hij had zich verslapen en werd waarschijnlijk door de aankomende trein gewekt. Dat hij zich had verslapen was niet vreemd volgens de journalisten die verslag deden van het ongeval. Waversveld had voor deze dienst een dienst van zestien uur gedraaid. Hij had deze dienst echter ook toegewezen gekregen, omdat brugwachter van Eijk verlof had en bruggeknecht L.C. van Esseveld sliep na zijn dienst en die dag ook nog een late dienst moest draaien.
De machinist van de trein (A. (Antoon/ Toon) Visser) heeft Waversveld waarschijnlijk niet gezien en/ of gehoord. Door de drang der gewoonte (de brug moest immers al open zijn), heeft hij het onveilige sein genegeerd. Aan boord van de trein bevonden zich de machinist, de stoker (Chr. Phillippi), drie remmers en twee conducteurs.
Hoe dan ook, de trein is zo het water in gereden voor de ogen van Waversveld. Dit moet een beeld zijn geweest dat hij nooit meer is vergeten. Het kostte de nodige moeite en tijd om de ravage op te ruimen en het spoorwegverkeer raakte hierdoor danig ontregeld. Er waren wel gewonden, maar er waren gelukkig geen dodelijke slachtoffers te betreuren.
Het proces
Toen ik in 2014 het voorgaande stuk schreef kon ik deze Waversveld nog niet één op één plaatsen in mijn genealogische onderzoek. Hoewel ik wel degelijk een vermoeden had, heb ik daarover pas helderheid gekregen toen het Noord Hollands Archief in oktober jl. het gedigitaliseerde procesdossier online heeft gezet.
Brugwachter Wagensveld verklaarde tijdens zijn proces 30 jaar oud te zijn en geboren te zijn in Driebergen. Dat brengt ons bij de persoon van Adrianus van Waversveld die op 12 januari 1863 in Driebergen werd geboren als zoon van Jacob van Waversveld en Engelina Maria Johanna van der Horst (Wagensveld, H., 2014).
Opmerkelijk is dat Waversveld in het procesdossier, maar ook in verschillende kranten, bij de achternaam van zijn grootvader wordt genoemd. Zijn vader Cornelis nam namelijk op een zeker moment de naam Waversveld aan als achternaam in plaats van Wagensveld. Hij droeg deze naam ook over op zijn nageslacht.
Uit het feit dat er een procesdossier is opgemaakt, blijkt dat het muisje een spreekwoordelijk staartje kreeg. Wagensveld werd formeel strafrechtelijk vervolgd voor dit voorval. Zowel hem, als machinist Visser, wordt “het door schuld gevaar doen ontstaan voor het verkeer door stoom vermogen over een spoorweg” ten laste gelegd. De officier van justitie eiste tegen Visser 1 maand gevangenisstraf en tegen Waversveld 3 maanden. Zij werden op 6 juli 1894 veroordeeld door de rechter van de arrondissementsrechtbank van Amsterdam.
Hoewel het pleidooi van Waversveld voor hem sprak, werd hij niet geheel vrijgepleit van het ten laste gelegde. Visser had de grootste schuld was de conclusie van de rechtbank, hij had het sein niet mogen negeren. Echter, als Waversveld zich niet had verslapen, dan had het ongeluk in het geheel niet kunnen voorvallen. Visser kreeg een gevangenisstraf van 14 dagen opgelegd (hij werd bij verstek veroordeeld) en Waversveld moest 7 dagen het gevang in. Ook moesten zij de kosten voor dit proces vergoeden.
Bronnenlijst
- ’t Vliegend Blaadje: Kleine Courant. (1893, november 29). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). (Den) Helder: Berkhout & Co. (Kranten Regionaal Archief Alkmaar (kranten.archiefalkmaar.nl)).
- Algemeen Handelsblad. (1893, november 27). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). Amsterdam: P. den Hengst en Zoon [etc.] (Koninklijke Bibliotheek (www.delpher.nl)).
- Amersfoortsche Courant. (1893, november 27). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). Amersfoort: A.H. van Cleeff (Archief Eemland (eemland.courant.nu)).
- Arrondissementsrechtbank Amsterdam. (1894, juli 6). 137-338 Strafvonnissen (1887-1920). Procesdossiers van Adrianus van Waversveld. Haarlem: Het Noord-Hollands Archief (noord-hollandsarchief.nl)
- De Amerongsche Courant. (1893, november 30). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). Amerongen: F.F. Kuiper (Krantencollectie RHC Zuidoost Utrecht (www.rhczuidoostutrecht.nl)).
- De Dordrechtsche Courant. (1893, november 28). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). Dordrecht: Dordrechtsche Courant (Krantenarchief Regionaal Archief Dordrecht (regionaalarchiefdordrecht.nl)).
- De Echo van het Zuiden. (1893, november 30). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). Waalwijk: Antoon Tielen (Kranten Streekarchief Langstraat Heusden Altena (kranten.salha.nl)).
- De Maasbode. (1893, november 28). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). Rotterdam: G.W. van Belle (Koninklijke Bibliotheek (www.delpher.nl)).
- De Nieuwe Gorinchemsche Courant. (1893, november 30). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). Gorinchem: T. Horneer (Digitaal Krantenarchief – Regionaal Archief Gorinchem (gorinchem.courant.nu)).
- De Standaard. (1893, november 28). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). Amsterdam: H. de Hoogh en Co (Koninklijke Bibliotheek (www.delpher.nl)).
- De Telegraaf. (1893, november 27). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). Amsterdam: Dagblad de Telegraaf (Koninklijke Bibliotheek (www.delpher.nl)).
- De Tijd. (1893, november 27). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). ‘s-Hertogenbosch: Gebr. Verhoeven (Koninklijke Bibliotheek (www.delpher.nl)).
- De Volksvriend. (1893, december 20). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). De Pere, Brown County, Wisconsin, USA: The Heyrman Pub. Co. (Koninklijke Bibliotheek (www.delpher.nl)).
- De Zuidwillemsvaart. (1893, november 28). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). Helmond: Joseph Le Loup (Koninklijke Bibliotheek (www.delpher.nl)).
- Haagsche Courant. (1893, november 28). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). ‘s-Gravenhage: A. Sijthoff jr. (Koninklijke Bibliotheek (www.delpher.nl)).
- Heldersche en Nieuwedieper Courant. (1893, november 29). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). (Den) Helder: J.H. van Balen (Kranten Regionaal Archief Alkmaar (kranten.archiefalkmaar.nl)).
- Het Nieuws van den Dag. (1893, november 28). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). Amsterdam: Steendrukkerij Roeloffzen en Hübner; NV De Kleine Courant (Koninklijke Bibliotheek (www.delpher.nl)).
- Leeuwarder Courant. (1893, november 28). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). Leeuwarden: D.R. Smeding en M. Koon (Koninklijke Bibliotheek (www.delpher.nl)).
- Leidsch Dagblad. (1893, november 28). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). Leiden: Sijthoff (Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken (leiden.courant.nu)).
- Nieuwsblad voor het land van Heusden en Altena de Langstraat en de Bommelerwaard. (1893, november 29). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). Heusden: L.J. Veerman (Nieuwsblad voor het land van Heusden en Altena de Langstraat en de Bommelerwaard (kranten.salha.nl)).
- Peel- en Kempenbode. (1893, november 29). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). Eindhoven: van Rooy [etc.] (Koninklijke Bibliotheek (www.delpher.nl)).
- Provinciale Drentsche en Asser Courant. (1893, november 28). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). Assen: van Gorcum (Koninklijke Bibliotheek (www.delpher.nl)).
- Provinciale Noordbrabantsche en ’s-Hertogenbossche Courant. (1893, november 28). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). ‘s-Hertogenbosch: J.J. Arkesteyn & Zoon (Koninklijke Bibliotheek (www.delpher.nl)).
- Rotterdamsch Nieuwsblad. (1893, november 28). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). Rotterdam: A.W. Sijthoff (Koninklijke Bibliotheek (www.delpher.nl)).
- Tilburgsche Courant. (1893, november 30). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). Tilburg: N. Luijten (Koninklijke Bibliotheek (www.delpher.nl)).
- Tubantia. (1893, november 29). Treinongeval aan de omval bij Amsterdam (Wagensveld/ Waversveld). Enschede: van der Loef (Koninklijke Bibliotheek (www.delpher.nl)).
- Wagensveld, H. (2015). Wagensveld: De Geschiedenis en de genealogieën van de families (van) Wagensveld. Deel II Hendrick Jansen van Ravenhorst (op Wagensfelt).