4 mei
Er zijn momenten in het leven waarop je nadenkt over wat je jouw kinderen meegeeft voor later. Een van die momenten is 4 mei om 8 uur ‘s-avonds. We kijken samen naar de herdenking op de Dam in Amsterdam en je probeert er iets van te vertellen waarom we dit met elkaar doen, deze herinnering levend houden. Wij keken er vroeger thuis ook naar, naar diezelfde herdenking, toen nog met de koningin.
4 mei was ook de trouwdag van opa en oma Wagensveld. Toen zij in 1938 trouwden konden zij zich nog niet indenken van wat er in de komende jaren zou gebeuren. In 1939 moest opa zich melden als dienstplichtig militair voor actieve dienst in het kader van de mobilisatie. Een jonge man, net getrouwd, een zwangere echtgenote en een klein kindje thuis. Hij moest naar Brabant waar hij in de Peel-Raamstelling terecht kwam. Later ging hij naar Veenendaal, naar de Grebbelinie.
Mijn andere opa en oma waren al wat langer getrouwd, maar ook zij hadden een jong gezin. Mijn tante werd in 1935 geboren en mijn oudste oom in 1943, tijdens de oorlog. Opa zag slecht en mocht daarom niet in militaire dienst. Iets wat hij zelf betreurde, maar het bespaarde hem nu een oproep voor actieve dienst.
Mijn grootouders hadden een ding gemeen, ze spraken niet over de oorlog, ik weet er weinig van. Er werd altijd gezegd dat je deed wat je moest doen. Beide opa’s hadden banden met het verzet en opa en oma van Voorst hadden gedurende de oorlog een Joods echtpaar in huis. Dat heeft nog wel voor benauwde momenten gezorgd met de Duitsers die kwartier hielden in de school, een huis verder en op andere momenten toen mensen werden opgepakt die hier meer van wisten. Wat hij verder deed in de oorlog ben ik nooit aan de weet gekomen.
Opa Wagensveld deed ook van alles en nog wat. Clandestien slachten en nog wel meer, maar wat ben ik nooit te weten gekomen. Als hij bij zijn moeder in de Valk onderdook, dan wist iedereen dat je nergens naar moest vragen. Hoe minder je wist, des te beter. De meidagen van 1940 hebben een flinke wissel getrokken. Wat hij heeft meegemaakt heeft hem voor het leven getekend. In zijn laatste jaren kwamen de herinneringen terug. Een jonge man met een jong gezin, midden in het oorlogsgeweld.
Om het dichtbij te houden zijn dat dan de verhalen die je verteld en je laat ook de andere verhalen zien die op de Dam worden verteld. Vrijheid en vrede worden zo vaak gezien als een recht, maar dat is het niet. Het is fragiel en kostbaar. Los van wat wij er met elkaar van vinden. Dat geef ik dan weer mee, samen met de verhalen die mij zijn verteld. “Opdat wij nooit vergeten!”.
Putten, 1944
Een verhaal wat mij van jongs af aan werd verteld was het verhaal over de razzia in Putten. Op 1 oktober 1944 werd een grote razzia gehouden door de Duitse bezetter. De aanleiding daartoe was een aanslag op 30 september dat jaar waarbij een Duitse officier het leven liet. Er moest een voorbeeld worden gesteld. De gevolgen van de razzia zijn zeer aangrijpend. 661 mannen werden weggevoerd en 547 van hen keerden nooit meer terug naar huis. Vaan hen die wel terug kwamen stierven er nog vijf aan de gevolgen van hun verblijf in de kampen in Duitsland.
Als u meer wilt lezen over deze razzia, dan verwijs ik u graag naar de website van de stichting Oktober ’44 (www.oktober44.nl). Op deze website wordt de herinnering levend gehouden aan de gevallen dorpsgenoten. Ook is meer informatie te vinden over de weggevoerde mannen op de websites www.ogs.nl (Oorlogsgravenstichting) en www.kz-gedenkstaette-neuengamme.de (Kamp Neuengamme).
Dit brengt ons vervolgens bij de vraag: Waarom werd dan dit verhaal in de familie verteld en overgedragen? De razzia is ook een zwarte bladzijde in de familiegeschiedenis van de familie van Voorst. Mijn overgrootvader Jan is in zijn jeugd vertrokken uit Putten, maar liet daar wel zijn familie achter die daar ook voor een groot deel bleef wonen. Onder hen ook zijn zuster Steventje die later trouwde met Renger Pieper. In hun gezin sloeg de razzia een diepe wond. Vier zoons, volle neefs van mijn grootvader Dirk van Voorst, werden weggevoerd, twee schoonzoons en een aanstaande schoonzoon. Om hen in gedachtenis te houden werd hun verhaal bewaard en doorgegeven. Ik doe dat nu ook op mijn manier het verhaal ook hier weer door te geven.
- Aalt Pieper, van beroep landbouwer, geboren op 21 maart 1907 in Aalt is overleden op 4 januari 1945 in Hamburg (Dld) (Hauptlager KZ Neuengamme), 37 jaar oud. Aalt was getrouwd met Aaltje Grift.
- Renger Pieper jr., van beroep gemeentewerker, geboren op 23 september 1914 in Renger is overleden op 13 november 1944 in Hamburg (Dld.) (Hauptlager KZ Neuengamme), 30 jaar oud.
- Jan Pieper, van beroep landarbeider, geboren op 19 oktober 1923 in Jan is overleden op 18 november 1944 in Ladelund (Dld.) (Außenlager Ladelund), 21 jaar oud.
- Steven Pieper, van beroep landarbeider, geboren op 15 mei 1926 in Steven is overleden op 20 december 1944 in Hamburg (Dld.) (Außenlager Hamburg-Hammerbrook (Spaldingstraße), 18 jaar oud.
- Hendrik Schuit, van beroep paardenknecht/ landarbeider, geboren op 16 november 1912 in Putten, zoon van Jannes Schuit en Jannetje Ruiter. Hendrik is overleden op 15 november 1944 in Ladelund (Dld.) (Außenlager Ladelund), een dag voor zijn 32ste verjaardag. Hendrik was getrouwd met Trijntje Pieper.
- Arie Haagswoud, van beroep los arbeider, geboren op 9 september 1915 in Putten, zoon van Jan Haagswoud en Kristina Glismeijer. Arie is overleden op 11 december 1944 in Ladelund (Dld.) (Außenlager Ladelund), 29 jaar oud. Arie was getrouwd met Aaltje Pieper.
- Hendrik Gerrit Bilderbeek, van beroep landarbeider, geboren op 2 juli 1918 in Steenderen, zoon van Bernard Bilderbeek en Everdina Johanna Scholten. Hendrik Gerrit is overleden op 5 december 1944 in Ladelund (Dld.) (Außenlager Ladelund), 26 jaar oud. Hendrik Gerrit was verloofd met Elbertje Pieper.
Drie, 1944
Naast de familie Pieper zijn ook in de familie Born gevallenen te melden. Dit zijn een halfbroer (Abraham) en 2 halfneefs (Evert en Jannes) van mijn overgrootvader Jan van Voorst. Abraham en Evert zijn opgepakt door de bezetter nadat hun schuilplaats nabij het Solse Gat nabij Putten ontdekt was. Jannes werd ter plaatse doodgeschoten toen hij probeerde te ontvluchten.
Dit verhaal is uitgebreid beschreven op de website van stichting Oktober ’44. Op de plaats waar dit alles gebeurde staat nu nog “Het paaltje van Jannes“. Over dit gedenkteken werd in de familie vaker gesproken. Verder onderzoek bracht me bij dit verhaal.
- Abraham Born, van beroep voorman, geboren op 22 april 1896 in Putten. Abraham is overleden op 14 februari 1945 in Hamburg (Dld.) (Hauptlager KZ Neuengamme), 48 jaar oud. Abraham trouwde eerst (1916) met Grietje van Hierden en later (1920) met Johanna Lubbersen.
- Evert Born, van beroep timmerman, geboren op 15 december 1920 in Ermelo. Evert is overleden in maart 1945 in Hamburg (Dld.) (Hauptlager KZ Neuengamme), 24 jaar oud.
- Jannes Born, lid van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten, geboren op 8 september 1925 in Ermelo. Jannes werd op 13 december 1944 doodgeschoten toen hij probeerde te vluchten na de ontdekking van hun schuilplaats. Jannes ligt begraven op het Nederlands Ereveld in Loenen, hij werd 19 jaar oud.
Verantwoording afbeeldingen
- Stichting Oktober 44 (2004, mei 12). URL: https://oktober44.nl. Foto’s van Aalt, Renger, Jan en Steven Pieper, Hendrik Schuit, Arie Haagswoud en Hendrik Gerrit Bilderbeek. Putten, GLD, NL: Stichting Oktober 44.
- Brink-Born, T (Trijntje). van den (2004). Foto’s Abraham en Jannes Born. Putten, GLD, NL.